Hoe Purmerend in 1945 de bevrijding vierde
Vijf jaar ellende en onderdrukking in Nederland, er is al veel over geschreven. Toch komen er steeds weer nieuwe feiten boven tafel, ook in Purmerend. Een tante van mij kwam te overlijden en bij het opruimen van haar kamer kwamen er spullen tevoorschijn die ik niet wist. Ze had een vaste gewoonte in haar toch wel turbulente leven. Haar hele leven is zij huishoudster geweest van dominee Wieringa. Deze dominee had zijn werk in de oorlogstijd in Purmerend. De geboren Groninger heb ik persoonlijk niet gekend maar als zij op vakantie gingen, vooral in de Oostbloklanden, kwam er altijd een ansichtkaart in de bus. Ze woonden heel lang in Amsterdam en op het eind van leven kwam ze in de Poelmanflat te wonen. Tijdens mijn werkzaamheden in de binnenstad zag ik iemand achter een rollator lopen. Samen met nog iemand, ik twijfelde maar zag bekendheid aan mijn tante. De stoute schoenen aangetrokken en haar aangekeken en gevraagd of zij Maartje Kramer was. Zonder iets te zeggen keek zij mij aan en begon te glimlachen. “Jantje” zei ze. Toen wist ik het zeker en stelde me voor en voor het eerst zag ik ook mijn nicht Wil Rijswijk. Deze herkende ik minder dan mijn tante maar de vreugde was enorm groot. Vrij snel heb ik een afspraak gemaakt met haar (ze was 90 jaar oud) om wat over haar leven te horen. Ook met Wil heb ik een heel leuk contact er aan overgehouden. Tijdens een van de avonden kwam ik dingen aan de weet die van mijn vader nooit gehoord heb. Ook kende ik dominee Wieringa niet en later blijkt dat deze man in de oorlog zijn steentje bijgedragen heeft. Wat er zich allemaal afgespeeld heeft weet ik niet. Wel hebben ze allebei een oorkonde gekregen omdat ze deelgenomen hadden in het verzet in Purmerend.
De dominee heeft alle gesneuvelde verzetsstrijders van Purmerend officieel begraven op de Nieuwe Begraafplaats. Maar ook de bevrijding in voor hun niet ongemerkt voorbij gegaan.
Maartje Wieringa Kramer
Een tante van mij, een zuster van mijn vader. Als kind heb ik haar wel eens gezien op verjaardagen van mijn ouders. Ze woonde in Amsterdam op het Hoofddorpplein. Ik zat toen op een school aan de Johan Jongkindstraat, een school voor slechthorende kinderen. De prof. H Burgerschool was een school met veel leuke herinneringen. Ik weet nog goed dat ik wel eens naar haar adres gegaan was en aangebeld had. Meerdere keren maar ze was steeds niet thuis.Toen ze in de Poelmanflat kwam te wonen, heb ik haar dat wel eens verteld. Misschien op vakantie of de stad in met de dominee. Het was niet altijd koek en ei in de familie, dat liet ze wel blijken. Nog kwam er wel eens een blik in haar ogen waarvan ik dacht wat er zich afgespeeld heeft. Gelukkig weet ik dat allemaal niet.
De suikerdiefstal in de melkfabriek Hollandia
Ik dacht dat mijn vader als laatste werkadres de melkfabriek Hollandia had. Dat klopt wel, maar wat ik niet wist, dat mijn vader in de oorlog ook op de fabriek werkte. Zij vertelde in een van de gesprekken dat er paniek was in de familie.
In de hongerwinter van 1944 werkte mijn vader in de fabriek. Het verzet was erachter gekomen dat de Duitsers 100 grote balen suiker hadden opgeslagen op de zolder van melkfabriek Hollandia aan de Jaagweg. De suiker was niet bestemd voor de fabriek, maar voor eigen gebruik. Gezien de enorme voedselschaarste werd besloten de suiker te stelen en te verdelen onder ziekenhuizen, bejaardentehuizen en scholen. De grote partij suiker afgevoerd, wat een gevaarlijke onderneming was.
De 100 kilo zware balen suiker werden van zolder naar beneden gesleept naar de verschillende schuilplaatsen gebracht. Toen men de diefstal ontdekte, werd de zaak grondig onderzocht, maar er was niets meer te vinden. De suiker was weg. Om aan de weet wat er gebeurd was, immers de Duitsers waren woest en het personeel werd bedreigd. Ze moesten in de kring staan en onder bedreiging doodgeschoten te worden probeerden ze aan de weet te komen wat er gebeurd was. Het personeel wist van niets. Meerdere keren heeft personeel met de dood in de ogen gekeken. Mijn vader stond ook in die ring, aldus mijn tante. Uiteindelijk leverde dat niets op en werd besloten tot andere daden. De SS besloot meteen wraak te nemen en liet op 15 december drie mannen uit de gevangenis aan de Weteringschans in Amsterdam halen. Zij zaten vast wegens verzetsdaden. Deze mensen werden naast de fabriek doodgeschoten. Een trieste gebeurtenis voor het stelen van de suiker.
Een van de getroffen mensen staat op deze foto, Jacob P Schipper
Een verhaal uit het Dagblad Waterland (Noord-Hollands Dagblad)
dinsdag 05 mei 2009 01:00
De Purmerender Oranjevereniging was tijdens de bezetting op non-actief gesteld, maar zodra de Duitsers waren vertrokken stimuleerde het nieuwe bestuur bevrijdingsfeesten. Er werd een speciaal comité opgericht dat zich bezighield met het organiseren van de feesten op 18, 19, 20 en 21 juli.
De bevolking reageerde heel enthousiast op de voorbereidingen. Veel initiatief kwam van bestaande buurtverenigingen die nieuw leven werd ingeblazen. Daarnaast ontstonden nieuwe buurtverenigingen bijvoorbeeld in de Neckerstraat, de Julianastraat en de Purmerweg met het Oudelandsdijkje.
De festiviteiten begonnen op woensdag 18 juli met de onthulling van een monument aan de Jaagweg door ds E.H. Wieringa voor de in de oorlog gesneuvelde politieke gevangenen Jacob Schipper, Antonie Breetveld en Klaas de Graaf. ’s Avonds was er in de grote kerk een concert.
De donderdag had een vol programma dat ’s morgens om zeven uur begon met een optreden door drie muziekkorpsen en een optocht van scholieren van de Koemarkt naar de Kaasmarkt waar zij met elkaar zongen. Daarna opende de pas benoemde burgemeester R. Kooiman de feesten. Misschien zijn er nog Purmerenders die zich dit kunnen herinneren en ook dat de kinderen daarna een filmvoorstelling of een optreden van een goochelaar bij mochten wonen. Diezelfde ochtend werd een tijdelijk gedenkteken op de hoek van de Nieuwstraat en de Nieuwe Gracht onthuld terwijl later op de dag een vrijheidsboom op het Wilhelminaplein werd geplant.Donderdagmiddag stond de Wheere centraal. PZ & PC organiseerde zwemwedstrijden terwijl kanovereniging De Wheere kanowedstrijden uitschreef. Verder demonstraties, een kanosteekspel en een polowedstrijd tussen PZ & PC en NEA-Volharding; de zwemmers wonnen. Donderdagavond wederom sport in de vorm van een estafettewedstrijd van vier keer honderd meter voor hardlopers. Er was veel belangstelling voor dit onderdeel evenals voor de aansluitende gymnastiekdemonstratie door NEA-Volharding op de Kaasmarkt.
Maar liefst 61 praalwagens trokken in een optocht van ongeveer twee kilometer vrijdagochtend door Purmerend. Het was één van de hoogtepunten van het programma. ’s Middags was ook de ringrijderij een groot succes met maar liefst 94 deelnemers.
Purmersteijn
De dag werd besloten met allerlei sporten op het Purmersteijn terrein en een gekostumeerde voetbalwedstrijd die voor veel hilariteit zorgde.
Zaterdagochtend was er eerst bij Purmersteijn een jeugdvoetbaltoernooi. ’s Middags stonden volksspelen op het programma en hier was ook veel belangstelling voor, zowel deelnemers als publiek. Favoriet waren het touwtrekken en een tobbespel. Na enkele dagen feest zat het erop. Maar niet zomaar, want op zaterdagavond was er een prachtig gemaskerd bal in de open lucht op de Kaasmarkt waaraan maar liefst ruim 600 Purmerenders meededen.
Los van het officiële feestprogramma waren er allerlei activiteiten die door de verschillende buurtverenigingen waren georganiseerd en er was kermis in de stad. Voor wie herinneringen op wilde halen, Cinema Schinkel had de festiviteiten opgenomen en draaide deze film half augustus. Purmerend genoot toen nogmaals van de fantastische bevrijdingsfeesten.
Tijdens deze bevrijdingsfeesten, op woensdag 18 juli 1945 werd ook het Monument aan de Jaagweg onthuld voor de ter dood gebrachten aldaar.
De feesten stonden vooral in het teken van sport en muziek.
Hengelsportvereniging Afdeling XI Purmerend
Een van de praalwagens was die van de Afdeling XI Purmerend. Ook leden van de hengelsportvereniging waren betrokken bij het verzet. Enkele van hun rijden mee in de optocht.
Kobus Selier staat recht op de foto, Jan Heiloo met bordje 13 B, naast hem Rikus Zwart met de hoge hoed en op de achtergrond Van de Velde.
Onderstaand is een verslag van Joop Selier over de herinnering van de 2e wereldoorlog. Hij woonde in een van de spoorhuisjes bij de overgang van de Purmerweg
1940-1945 de 2e wereldoorlog
Wat opvalt is, dat men voor vergunningen bij de plaatselijke Afdeeling van De Algemeene Hengelaarsbond moest zijn. De secretaris was toen de heer Kobus Selier Purmerweg 14 in Purmerend. Kobus Selier was secretaris van de hengelsportvereniging Afdeling XI Purmerend en na enig onderzoek kwam ik er achter waar zijn zoon zou kunnen wonen. Inderdaad klopte het en kon Joop Selier, de zoon van Kobus Selier mij een hoop vertellen over zijn vader. Kobus en zoon Joop Selier woonde ten tijde van de oorlog aan de Purmerweg vlakbij de spoorwegovergang. Kobus Selier was tijdens en na de 2e wereldoorlog jarenlang bestuurslid van de hengelsportvereniging Afdeling XI Purmerend en in die tijd was Rikus Swart de voorzitter van deze vereniging.
Al snel ging Kobus Selier wedstrijden vissen in het Noord Hollandsch kanaal.Het betrof dan ook baarsvissen met onder andere Rikus Swart en Jan Heiloo. Ze liepen met een toeter om de wedstrijd te laten starten en te eindigen. Met grote regelmaat moest er gewisseld worden en liep je de kans je goede visstek kwijt te raken aan een buurman. Na afloop was er de prijsuitreiking en wat Joop Selier zich herinnerde was het na iedere wedstrijd het geval. Ook kregen ze een consumptie in het café van Nierop op de Neckerdijk. Begrijpelijk want het was toen het clubhuis van de hengelsportvereniging Afdeling XI Purmerend. Tegenwoordig is Spijkerman de eigenaar van het hotel restaurant.
Kobus Selier woonde later in het middelste stationshuisje aan de spoordijk bij de Purmerweg. Jan Heiloo woonde in de voorste van de drie. Dicht bij de Where en uiteraard hadden ze een roeiboot waarmee ze heel vaak gingen vissen. Kobus Selier ging steevast drie keer in de week te peuren in de Purmerringvaart en heeft dat tot het eind zijn leven volgehouden. Joop Selier vertelde dat de peurvergunning te verkrijgen was bij Wals in Den Ilp. Ook was het zo dat de peurvergunning niet meer uitgegeven werd en hij de laatste peurvergunning in zijn bezit had. Ieder die overleed was weer een vergunning minder om uitgegeven. Het waren dus vergunningen voor het leven. De aal die werd gevangen, werd zijn vrouw Alida schoongemaakt. Op zondag nodigde hij de familie uit naar Purmerend en werd de aal gezamenlijk genuttigd. Zo zie je maar weer dat het nuttige met aangename verenigd werd. Aan de Purmerweg tegenover de ijskastenfabriek van Tadema was het bedrijf van Weeling en Mobach gevestigd. Dit bedrijf was gespecialiseerd in het maken van roeiboten, honderden zijn er gemaakt.
Joop Selier heeft bij dit bedrijf gewerkt en heeft verscheidene transporten van roeiboten gedaan. Hij bracht onder andere in Enschede bij hotels aan het water de roeiboten.
Kazen.
Op 14 december 1944 vroeg in de ochtend pleegde het Nederlandse Spoorwegpersoneel een verzetsdaad door de spoorbrug over de Where open te laten draaien. De Duitsers hadden uit voorzorg de locomotief aan de achterkant van de wagons geplaatst. Door de mist en het slechte zicht zag de machinist de openstaande brug te laat, met als gevolg dat een wagon te water ging. Een machinist, een buitenlander, werd misleid door de mist en daardoor niet op tijd kon remmen voor de geopende spoorbrug. De trein was geladen met kazen enz. bestemd voor de Duitsche Weermacht. Kobus Selier woonde daar en zijn zoon vertelde mij dit verhaal. Kobus Selier zat op een gegeven moment te vissen met zijn zoon Joop en zag tot zijn verbazing dat de spoorbrug open stond. Het kon ook een actie zijn van het verzet in de 2e wereldoorlog Een tijdje later kwam de goederenstoomtrein uit Hoorn eraan en kon niet meer op tijd afremmen. Met een enorme klap stortte de locomotief met een aantal wagons de Where in. Jan Heiloo en zijn broer Wim konden goed zwemmen en maakten daar goed gebruik van door naar de wagons te zwemmen en een aantal grote kazen op het droge te krijgen. In plaats van vis werd er kaas gevangen. De buurt profiteerde gretig van de vangst. Er zat natuurlijk een groot risico aan vast want als de Duitse bezetters dit hadden gezien dan liep je het risico doodgeschoten te worden. s’Nachts ging men weer op onderzoek uit en werden er grote kazen uit de geopende deur gehaald. Met pikhaken uit de Gasfabriek kon men de kazen op het droge krijgen. Wim Zijp die op de Gasfabriek werkte vertelde dat de kazen niet lekker waren en droog smaakte. Het vissen was niet bepaalt een hobby maar ook een must om te eten. De aal die gevangen werd, heeft Kobus Selier bijna allemaal gerookt. De zoon van Kobus Selier heeft mij dit allemaal verteld en zei daarbij dat hijzelf als kind veel met zijn vader mee ging te vissen maar al snel het vissen verleerde. Hengelen aan de waterkant vond hij maar niks en borg de hengels voorgoed op!